Pieter V

8. Pieter V Pieterszoon [1852-1936]; de percelen van Wouter Molenaar

Sinds het huwelijk van Pieter V met Grietje Molenaar ¹ op 14 mei 1876 woonde het paar op nr. 20/21, het huis waar Dirk Heuvel tot het voorafgaande jaar gewoond had. ²

Op dit adres zijn dochter Marijtje [1885] en zoon Wouter [1890] geboren. Marijtje werd vernoemd naar de moeder van Pieter: Marijtje Bruijn; Wouter naar de vader van Grietje: Wouter Molenaar.Bij hen in huis woonde tussen 1892 en 1901 Pieter IV, en van 1897 tot 1903 ook een boerenknecht.
Wordt het beroep van Pieter V in de akten van de Burgerlijke Stand in oudere akten met bouwman aangeduid, in latere wordt dat tuinman of tuinder. ³
Hij is zich dus na enige tijd op de groente- annex fruitteelt gaan toeleggen. Die keuze zal bepaald zijn door betere winstmogelijkheden in die bedrijfstak, die vanaf 1884 mede werden veroorzaakt door de openlegging van West-Friesland door de treinverbinding Hoorn –Amsterdam. Deze lijn werd in het jaar daarna doorgetrokken naar Enkhuizen. In 1913 werd ook nog de Zuiderkogge–tram in gebruik genomen, die Hoorn via Schellinkhout, Wijdenes en Venhuizen met Grootebroek verbond.

De verwerving van de gronden door Pieter V was – zoals al eerder gezegd – een gecompliceerd gebeuren. Wanneer je de hele aankoophistorie overziet dan lijkt het erop dat hij via een zorgvuldig aankoopbeleid ernaar gestreefd heeft het groente/fruit-bedrijf te starten op de locatie die in 1824 eigendom was van Pieter III. Maar in feite is die hele gang van zaken alleen maar een samenloop van omstandigheden.

In 1875 wees voor hem nog alles in de richting van landbouw. In december van dat jaar kocht hij percelen weiland in Venhuizen, blijkbaar om een bestaan op te bouwen als veeman. In de omgeving van deze nieuwe eigendommen had zijn vader, Pieter IV, indertijd ook enige percelen aangekocht. ⁴

De eerste op-O21-gerichte aankoop door Pieter V was die van het huis met perceelnummer B 157, het huis waarin het paar woonde, plus de grondpercelen B 158 t/m162 [zie afb.15]. Die percelen kwamen op 6 februari 1884 bij een publieke veiling in zijn bezit. ⁵
Volgens het bijgevoegde kaartdetail [afb.19] lag achter het woonhuis in 1879 een kleine boomgaard voor eigen gebruik. ⁶

Alleen via een omweg kwamen deze percelen die in 1824 eigendom waren van Pieter III in handen van Pieter V.
Op 2 januari 1854 kocht Wouter Molenaar, veehouder te Oosterleek ⁷, van de eerdergenoemde Dirk Heuvel, vijf percelen wei-, bouw- en rietland [Sectie B 93 en 99 t/m 102, percelen die zelf geen deel uitmaken van de O21-geschiedenis], samen meer dan acht hectare groot. ⁸

Van de koopsom van 8.500 gulden werd 1.500 gulden contant betaald.
Over het resterende bedrag zou ieder jaar op 1 januari 5% rente worden betaald tot de schuld was afgelost. Over de aflossing werd overeengekomen dat
“de resterende zeven duizend gulden door den kooper zal moeten worden betaald binnen drie maanden na gedane opvordering, of na eene drie maanden tevoren gedane kennisgeving aan den Crediteur indien de schuldenaar dat kapitaal wenscht optebrengen, zonder dat de Crediteur hetzelve had opgeeischt; …”
En nu komt de locatie O21 in beeld. Tot meerdere waarborg verklaarde Molenaar als onderpand te geven:
“Een Huis thans geapproprieerd tot eene broodbakkerij met alle de losse en vaste gereedschappen daarbij behoorende, benevens des zelfs Erfgrond en twee perceelen weiland, een stuk bouwland en twee perceelen riet alles staande en gelegen te Oosterleek, Gemeente Wijdenes, Sectie B numero 157 […], 158 […], 159 […], 160 […], 161 […] 162[…].”
Verder werd “uitdrukkelijk” overeengekomen
“dat bij nalatigheid in de stipte nakoming van de bovenstaande bedingen of in de prompte voldoening der interessen op de hiervoor bepaalde tijd de verkooper of diens regt verkrijgende het regt zal hebben aan de voorschreven somma van zeven duizend gulden met de dan verschuldigde interessen dadelijk en ten allen tijde opteeischen zonder dat daartoe eenig regtsgeding, buiten een eenvoudig exploict, om van de daadzaak te doen blijken, noodig zal zijn” en
[…] “dat de verkooper of diens regtverkrijgende onherroepelijk zal zijn gemagtigd alle de boven omschreven vaste goederen in het openbaar volgens plaatselijk gebruik te doen verkoopen ten einde… etc”. ⁹

Dertig jaar later, op 6 februari 1884, was het zover. Toen ging op verzoek van de zoon van Dirk Heuvel, die zelf ook Dirk heette, en veehouder was te Twisk, notaris J.Th Pool ¹⁰ uit Grootebroek over tot een publieke verkoping van de hierboven genoemde onderpanden. Kavel nummer 1 betrof de percelen 157 tot en met 162.
“Het perceel nummer een zijnde het huis, twee perceelen weiland, een perceel tuingrond, twee perceelen bouwland, staande en gelegen in de gemeente Wijdenes, kadastraal bekend in sectie B nummer 157, 158, 159, 160, 161 en 162 ¹¹ …. hetwelk na gedane opbieding en afslag is gekocht en in eigendom toegewezen aan Pieter Roos van beroep bouwman wonende te Oosterleek gemeente Wijdenes mij notaris bekend alhier tegenwoordig dewelke verklaarde deze koop te accepteren voor eene zom van drie honderd duizend een honderd zestig gulden” ¹²

Pieter V en Grietje Molenaar hadden in voorjaar 1876 van de gelegenheid gebruik gemaakt om op O21 te gaan wonen; het huis was immers sinds 1843 eigendom van (schoon)vader Wouter Molenaar. Als iemand anders in 1884 deze kavel nr. 1 zou hebben gekocht, had het paar volgens de voorwaarden in de akte van de publieke verkoping per 1 mei van dat jaar de woning moeten ontruimen.

Wat Wouter Molenaar als extra waarborg had ingezet, de percelen 157 t/m 162, had hij op 22 februari 1843 gekocht van Jan Duin, vrachtrijder te Oosterleek, voor de som van twaalfhonderd gulden. ¹³

Volgens de akte waarin Jan Duin van deze percelen die hij in 1839 had gekocht, afwilde – of rook hij winst -, vond hij een kandidaat-koper in de persoon van een zekere Wessel Bürke, een koopman uit het hertogdom Oldenburg, woonachtig in Hoorn. Na een aanvankelijke toezegging moet Bürke zich hebben teruggetrokken, maar de akte was al geschreven, en bakker Wouter Molenaar, werd in de kantlijn als nieuwe koper vermeld. ¹⁴
Jan Duin had op 3 mei 1839 genoemde percelen ¹⁵ gekocht van Dirk Heuvel voor het bedrag van achthonderd gulden.

De aankoop door Dirk Heuvel in 1836 werd al beschreven in hoofdstuk 6.

De percelen die in 1824 eigendom waren van Dirk Heuvel of van Jan Roos [zie afb.15] en later deel zijn gaan uitmaken van O21, zijn langs een geheel andere route bij Pieter V terecht gekomen. Daarover meer in hoofdstuk 10.

In de transportakte waarin de Gemeente Wijdenes-Oosterleek in 1860 de percelen B 317 en 318 verkocht heeft, werd voor alle achterliggende percelen de erfdienstbaarheid van “reed en dreef” opgenomen.
Om vanaf O21 de openbare weg te bereiken moest gebruik gemaakt worden van het recht van overpad. Om dat over eigen grond te kunnen doen was niet de reden waarom Pieter V de percelen B 317 en 318 heeft gekocht. Dat zal duidelijk worden in het volgende hoofdstuk.

Ga nu naar Uitbreidingen en Bedrijfstransitie (1)

Noten

1. Grietje werd op 19 februari 1855 geboren op nr.15 te Oosterleek; in 1873 was zij met haar vader naar Grootebroek verhuisd. In Oosterleek was ze het buurmeisje van de Roosen, die op nr.14 woonden.[↩]
2. Op blad 21 van de bevolkingsadministratie 1861-1900 staat als huisadres 21 met daarvoor een doorgestreept nummer 20. Gemeente Wijdenes en Oosterleek. Bevolkingsadministratie 1861-1900 inv.nr.5 [microfiche 17]. West-Fries Archief. Het gaat hier niet om een verhuizing maar om een tussentijdse aanpassing van de huisnummers wanneer een huis werd gebouwd of gesloopt.[↩]
3. Op het formulier voor de aanvrage van een bouwvergunning in 1915 werd als beroep van Pieter ingevuld: tuinier.[↩]
4. Hij kocht op 21 december 1875 van Henricus Haas, landman te Oosterleek, de percelen Venhuizen Sectie D 85 en 86; perceel 85 lag beoosten de waterleiding, perceel 86 bestond uit twee percelen laag weiland bij de zeedijk. [Cornelis Hulst te Hoorn, akte opgemaakt in herberg “De Nieuwe Aanleg”, nu “Herberg ’t IJsselmeer” te Oosterleek]. Noord-Hollands Archief, Hypotheekkantoor Hoorn. Toegang 83.2 deel 10910(399), akte nr. 13.[↩]
5. Proces-verbaal van een publieke veiling ten overstaan van notaris J. Th. Pool te Grootebroek, d.d. 6 februari 1884. West-Fries Archief.[↩]
6. Topografische Militaire Kaart [1879], kaartbl.265 Venhuizen.[↩]
7. Wouter Molenaar is op 17 september 1815 te Venhuizen geboren en op 1 mei 1843 in Oosterleek kkomen wonen. Op 17 februari 1873 verhuisde hij naar Grootebroek. [Gemeente Wijdenes-Oosterleek. Bevolkingsregister 1861-1900. blad 16]. – Vóór 1 mei 1843 was hij broodbakker in de Bangert onder Wester-blokker. [Zie met betrekking tot de akte uit 1843 ook voetnoot 117][↩]
8. West-Fries Archief. Nieuw-notarieel Archief. Notaris J.Th. Pool te Grootebroek. inv. nr. 82 [fiche 372]. Verkoping onroerende goederen, d.d. 6 februari 1884. Toegevoegd bewijsstuk over de verkoop van gronden te Oosterleek Sectie B percelen 93, 99,100, 101 en 102 {Notaris C. Hulst te Oosterblokker 2 januari 1854] Acte van transport van percelen Sectie B nrs.157-162 ten overstaan van Notaris Pool d.d. 22 februari 1843.[↩]
9. Letterlijke tekst van het proces-verbaal d.d. 6 febr. 1884.[↩]
10. de kleinzoon van J. Pool, die als secretaris van het Dijkgraafschap van Dregterlandt, in 1775 samen met J. Groes de kaart van Govert Oostwoudt actualiseerde.[↩]
11. Het is voor de gebruiksgeschiedenis aardig om de percelen waarvan in 1884 de functie verschilt van die in 1824 naast elkaar te zien. Perceel 159 was zestig jaar later weiland [in 1824 bouwland], 160 bouwland [in 1824 weiland], 161 weiland [in 1824 rietland] en 162 boomgaard [in 1824 rietland]. [Zie afb.15.] Door wijziging van het het grondgebruik van de percelen in de buurt van de dijk kan worden vastgesteld dat het maaiveld hoger was komen te liggen ten opzichte van het grondwaterpeil van 1824. Mogelijk was niet het maaiveld gestegen maar werd er dieper uitgemalen.[↩]
12. In de akte werd het hele bedrag onderstreept en “honderd” doorgestreept – De percelen B 93 en 99 t/m 102 werden voor 12.600 gulden gekocht door Cornelis Haringhuizen te Oosterleek.[↩]
13. Akte van transport, d.d. 22 februari 1843 ten overstaan van notaris Cornelis Hulst te Oosterblokker; in de akte van 1884 waarbij Pieter V deze gronden koopt, staat foutief vermeld dat de akte uit 1843 is verleden bij notaris Cornelis Pool. West-Fries Archief.[↩]
14. Doorhalingen in akten zijn de ene keer interessanter dan de andere. Meestal laten ze zien hoe saai het beroep kan zijn van een klerk op een notariskantoor wiens werk het was haast mechanisch akten te schrijven waarbij hij bijvoorbeeld al suffend namen door elkaar haalde, waarvan een voorbeeld te zien is in noten 36 en 116; in de akte verscheen dan de naam van een andere dorps- of stadgenoot dan die van de betrokkene. De fout werd in de marge gecorrigeerd en voorzien van een paraaf van de betrokkenen – en hun aantal kon wel oplopen tot tien personen. In het geval van Jan Duin is het niet duidelijk of het alleen maar ging om zuinigheid op het notariskantoor of dat het een inkijkje geeft in de moeilijkheden die Duin heeft gehad om een koper te vinden.[↩]
15. Volgens een akte van publieke veiling zou Jan de Wijs, schoonvader van Hendrik Roos, in 1837 een gedeelte van het perceel rietland, Sectie B nr.162, in eigendom hebben gehad [Transportakte, d.d. 5 juli 1837 ten overstaan van Dirk Hulst notaris te Oosterblokker. Oud-notarieel archief. West-Fries Archief.] Dit kan alleen het geval zijn als het vóór of in 1839 verkocht werd aan Dirk Heuvel omdat deze het perceel nr.162 in 1839 aan J. Duin verkocht heeft.[↩]